สถานที่ท่องเที่ยวภาคกลาง: ภาคกลาง

ภาคกลาง เป็นภูมิภาคตอนกลางของประเทศไทย มีพื้นที่ครอบคลุมที่ราบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา ติดต่อกับภาคอีสานทางทิศตะวันออกโดยมีทิวเขาเพชรบูรณ์กั้น ติดต่อกับภาคตะวันตก ทิศเหนือติดต่อกับทิวเขาผีปันน้ำ พื้นนี้เคยเป็นดินแดนที่สำคัญของอาณาจักรอยุธยา และยังเป็นพื้นที่ที่สำคัญของประเทศไทยมาจนถึงปัจจุบัน ภาคกลางเป็นภูมิภาคที่มีกรุงเทพมหานคร เมืองหลวงของประเทศไทยตั้งอยู่ และมีประชากรในภูมิภาคมากที่สุดในประเทศ

ภูมิศาสตร์

ส่วนใหญ่ประกอบไปด้วยที่ราบซึ่งเกิดจากการที่แม่น้ำพัดพาเอาเศษหิน เศษดิน กรวดทราย และตะกอนมาทับถมพอกพูนมานับเป็นเวลาล้าน ๆ ปี บริเวณที่ราบของภาคนี้กินอาณาบริเวณตั้งแต่ทางใต้ของจังหวัดอุตรดิตถ์ลงไปจนจรดอ่าวไทย นับเป็นพื้นที่ราบที่มีขนาดกว้างใหญ่กว่าภูมิภาคอื่น ๆ ของประเทศ อย่างไรก็ตามบางบริเวณของภาคกลาง มีภูเขาโดด ๆ ทางจังหวัดนครสวรรค์และด้านตะวันตกของจังหวัดพิษณุโลก จากหลักฐานทางธรณีวิทยา สันนิษฐานว่าภูเขาโดดเหล่านี้เดิมเคยเป็นเกาะ เพราะน้ำทะเลท่วมขึ้นไปถึงจังหวัดอุตรดิตถ์ในหลายยุค พื้นดินยกตัวสูงขึ้น รวมทั้งการกระทำของแม่น้ำหลาย ๆ สายซึ่งมีการกัดเซาะสึกกร่อนและการทับถมพอกพูน ทำให้บริเวณดังกล่าวเป็นที่ราบอันกว้างใหญ่ของประเทศ

เมื่อพิจารณาตามลักษณะโครงสร้าง บริเวณภาคกลางสามารถแบ่งได้เป็น 3 เขต คือ

1. ภาคกลางตอนบน ได้แก่ บริเวณตั้งแต่จังหวัดนครสวรรค์ขึ้นไปทางตอนบน ครอบคลุมพื้นที่ในเขตจังหวัดกำแพงเพชร พิจิตร พิษณุโลก สุโขทัย รวมทั้งบางบริเวณจังหวัดเพชรบูรณ์ ภูมิประเทศโดยทั่วไปในบริเวณตอนบนนี้ ประมาณ 2 ใน 3 ของพื้นที่เป็นที่ราบลุ่มแม่น้ำและที่ราบลูกฟูก (rolling plains) ซึ่งเกิดจากการกระทำของแม่น้ำสายสำคัญ ๆ คือ แม่น้ำปิง แม่น้ำวัง แม่น้ำยม แม่น้ำน่าน และลำน้ำสาขา ภูมิประเทศที่เป็นลูกฟูกนั้นอาจเกิดจากการที่แม่น้ำพัดพาเอาเศษหิน กรวด ทรายที่มีขนาดใหญ่และตกตะกอน ก่อนทับถมพอกพูน ถ้าหากเทียบกับดินตะกอนแล้ว ชนิดแรกสามารถต้านทานต่อการสึกกร่อนได้มากกว่าชนิดหลัง ทำให้กลายเป็นภูมิประเทศคล้ายลูกคลื่น มีลูกเนินเตี้ย ๆ สลับกับบริเวณที่ง่ายแก่การสึกกร่อน ซึ่งกลายเป็นร่องลึกมีลักษณะเป็นที่ราบลูกฟูก นอกจากนี้การกระทำของแม่น้ำยังทำให้เกิดที่ราบขั้นบันได (terraces) ที่ราบลุ่มแม่น้ำหรือที่ราบน้ำท่วมถึง (flood plain) ของแม่น้ำปิง แม่น้ำยม และแม่น้ำน่าน อีกด้วย ภูมิประเทศทางด้านตะวันออกของเขตนี้เป็นภูเขาและทิวเขาจรดขอบเขตของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แนวทิวเขาดังกล่าว ได้แก่ ทิวเขาเพชรบูรณ์ 2 ซึ่งต่อเนื่องมาจากทิวเขาหลวงพระบาง ระหว่างทิวเขาเพชรบูรณ์ 1 กับทิวเขาเพชรบูรณ์ 2 มีที่ราบแคบ ๆ ในเขตอำเภอหล่มสักและจังหวัดเพชรบูรณ์ ที่ราบนี้มีแม่น้ำป่าสักไหลผ่านลงไปทางใต้ ทิวเขาเพชรบูรณ์ 2 นี้ส่วนใหญ่เป็นหินแอนดีไซต์ หินไดโอไรต์ยุคเทอร์เชียรี ทางด้านตะวันตกของทิวเขาสูงนี้เป็นที่ราบเชิงเขาสลับลูกเนินเตี้ย ๆ ไปจนจรดที่ราบลุ่มแม่น้ำ

2. ภาคกลางตอนล่าง เป็นที่ราบลุ่มซึ่งเริ่มตั้งแต่ทางตอนใต้ของจังหวัดนครสวรรค์ลงไปจนจรดอ่าวไทย ภูมิประเทศภาคกลางตอนล่างบริเวณดินดอนสามเหลี่ยม แม่น้ำเจ้าพระยา พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นดินตะกอนที่แม่น้ำเจ้าพระยา แม่น้ำท่าจีน แม่น้ำแม่กลอง และแม่น้ำบางปะกงพัดพามา แม่น้ำเหล่านี้เมื่อไหลผ่านบริเวณที่เป็นที่ราบ ความเร็วของกระแสน้ำจะลดลง วัตถุต่าง ๆ ที่ละลายปนมากับน้ำจะตกตะกอนทับถมพอกพูน ซึ่งตะกอนเหล่านี้ส่วนใหญ่ประกอบด้วยทรายละเอียด ดินเหนียว และดินตะกอน บางส่วนไปตกตะกอนในบริเวณปากแม่น้ำเจ้าพระยา ตะกอนที่ทับถมห่างจากชายฝั่งออกไปไม่ต่ำกว่า 1.5 กิโลเมตร และยังก่อให้เกิดสันดอนในแม่น้ำ ทำให้เกิดอุปสรรคในการคมนาคมทางน้ำเป็นอย่างมาก อย่างไรก็ตาม ดินตะกอนที่แม่น้ำพัดพามามีประโยชน์ในการปลูกข้าวซึ่งเป็นพืชหลักของประเทศ ทั้งนี้เพราะดินตะกอนสามารถอุ้มน้ำได้ ความหนาของชั้นดินตะกอนในบางบริเวณที่มีการขุดเจาะเพื่อสำรวจทางธรณีวิทยา พบว่าบางแห่งหนาเกิน 120 เมตร จึงจะถึงหินดินดาน (dedrock) ข้างใต้

3. บริเวณขอบที่ราบ (marginal plain) ได้แก่ ภูมิประเทศที่มีลักษณะเป็นที่ราบแคบ ๆ บางบริเวณทางด้านตะวันตกของจังหวัดอุทัยธานี สิงห์บุรี สุพรรณบุรี และนครปฐม และบางบริเวณทางด้านตะวันออกของจังหวัดสระบุรีและลพบุรี ซึ่งลักษณะภูมิประเทศดังกล่าวมีความแตกต่างจากที่ลุ่มแม่น้ำในทางธรณีสัณฐานวิทยา ทั้งนี้เพราะหินที่สึกกร่อนกลายเป็นดินรวมทั้งน้ำเป็นตัวการทำให้เศษดิน เศษหิน เหล่านี้มาทับถมในบริเวณเชิงเขา และส่วนที่ต่อแนวของที่ราบลุ่มแม่น้ำเมื่อเปรียบเทียบลักษณะการเกิดพบว่าต่างกัน บริเวณทางด้านตะวันตกของจังหวัดลพบุรี โดยเฉพาะในเขตอำเภอโคกสำโรง เป็นที่ราบสลับลูกเนินเตี้ย ๆ ซึ่งบริเวณนี้สึกกร่อนมาจากหินปูน (ชุดราชบุรี) หินชนวน และหินดินดาน ทำให้ดินมีสีเทาเข้มถึงดำ นอกจากนี้ในบางบริเวณยังมีหินอัคนีแทรกขึ้นมาเป็นหย่อม ๆ มีหินบะซอลต์และหินแอนดีไซต์ปนอยู่ด้วย บางแห่งมีแร่เหล็ก เช่น ที่เขาทับควาย อำเภอเมืองลพบุรี จังหวัดลพบุรี พื้นที่บริเวณขอบที่ราบทั้ง 2 ด้าน ปัจจุบันเป็นแหล่งที่มีความสำคัญในการปลุกพืช เช่น ข้าวโพด อ้อย ข้าวฟ่าง มันสำปะหลัง และอื่น ๆ กลายเป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญของประเทศ

การแบ่งเขตการปกครอง

การแบ่งจังหวัดเป็นภูมิภาคด้วยระบบ 6 ภาค เป็นการแบ่งที่เป็นทางการโดยคณะกรรมการภูมิศาสตร์แห่งชาติ ใช้ในการศึกษาทางภูมิศาสตร์ โดยภาคกลางของระบบ 6 ภาคนี้ ประกอบไปด้วยเขตการปกครอง 21 จังหวัด รวมถึงกรุงเทพมหานคร (ซึ่งเป็นเขตการปกครองส่วนท้องถิ่นรูปแบบพิเศษที่มีฐานะเทียบเท่ากับจังหวัด) โดยมีพื้นที่ทางเหนือไปจนสุดเขตจังหวัดสุโขทัยและจังหวัดพิษณุโลก และทางใต้ลงไปสุดที่อ่าวไทย ยกเว้นจังหวัดที่ติดกับประเทศพม่า ซึ่งมีลักษณะเป็นภูเขา และยกเว้นจังหวัดทางภาคตะวันออก

ส่วนภาคกลางของระบบ 4 ภาค (เหนือ กลาง อีสาน ใต้) เป็นการแบ่งที่ไม่เป็นทางการ ประกอบไปด้วยเขตการปกครอง 25 จังหวัดและกรุงเทพมหานคร โดยมีพื้นที่ทางเหนือถึงแค่จังหวัดชัยนาท จังหวัดสิงห์บุรี และจังหวัดลพบุรี และรวมภาคตะวันตกและภาคตะวันออกเข้ามารวมด้วย นอกจากนี้ เพื่อวัตถุประสงค์เชิงสถิติ จึงมีการแบ่งภาคกลางของระบบ 4 ภาค ออกเป็นภูมิภาคย่อย 4 กลุ่ม ซึ่งเป็นการแบ่งอย่างไม่เป็นทางการเช่นกัน ได้แก่ กรุงเทพมหานครและปริมณฑล, ภาคกลางนอกเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล, ภาคตะวันตก และภาคตะวันออก

นอกจากนี้ ยังมีหลายหน่วยงานที่กำหนดขอบเขตของภาคกลางแตกต่างกันออกไป บางครั้งก็มีการระบุว่าพื้นที่ภาคตะวันออกเป็นภูมิภาคที่แยกต่างหากจากภาคกลาง หรือระบุว่าภาคกลางไม่มีจังหวัดนครนายก แต่ไปอยู่ภาคตะวันออก เช่น คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติกำหนดให้ภาคกลางประกอบด้วย 9 จังหวัด ได้แก่ กรุงเทพมหานคร จังหวัดชัยนาท นนทบุรี ปทุมธานี พระนครศรีอยุธยา ลพบุรี สระบุรี สิงห์บุรี และจังหวัดอ่างทอง เพราะภูมิภาคเป็นการปกครองที่ไม่มีผู้บริหาร ไม่มีเขตที่ชัดเจน การแบ่งจังหวัดเป็นภูมิภาคจึงเป็นเพียงการจัดกลุ่มทางภูมิศาสตร์และสถิติเท่านั้น อย่างไรก็ตาม จังหวัดในภาคกลางตามการแบ่งที่เป็นทางการ ประกอบไปด้วยจังหวัดต่าง ๆ 21 จังหวัด และกรุงเทพมหานคร ดังต่อไปนี้

ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น (คน/ตร.กม.)
กรุงเทพมหานคร	Bangkok	727,093	8,607.5	84.5
กำแพงเพชร	Kamphaeng Phet	727,093	8,607.5	84.5
ชัยนาท	Chai Nat	334,934	2,469.7	135.6
นครนายก	Nakhon Nayok	252,734	2,122.0	119.1
นครปฐม	Nakhon Pathom	860,246	2,168.3	396.7
นครสวรรค์	Nakhon Sawan	1,073,495	9,597.7	111.8
นนทบุรี	Nonthaburi	1,101,743	622.3	1,770.4
ปทุมธานี	Pathum Thani	985,643	1,525.9	645.9
พระนครศรีอยุธยา	Phra Nakhon Si Ayutthaya	782,096	2,556.6	305.9
พิจิตร	Phichit	552,690	4,531.0	122.0
พิษณุโลก	Phitsanulok	849,692	10,815.8	78.6
เพชรบูรณ์	Phetchabun	996,031	12,668.4	78.6
ลพบุรี	Lop Buri	755,854	6,199.8	121.9
สมุทรปราการ	Samut Prakan	1,185,180	1,004.1	1,180.3
สมุทรสงคราม	Samut Songkhram	194,057	416.7	465.7
สมุทรสาคร	Samut Sakhon	491,887	872.3	563.9
สระบุรี	Saraburi	617,384	3,576.5	172.6
สิงห์บุรี	Sing Buri	214,661	822.5	261.0
สุโขทัย	Sukhothai	601,778	6,596.1	91.2
สุพรรณบุรี	Suphan Buri	845,950	5,358.0	157.9
อ่างทอง	Ang Thong	284,970	968.4	294.3
อุทัยธานี	Uthai Thani	327,959	6,730.3	48.7

การแบ่งพื้นที่

การแบ่งภูมิภาคตามราชบัณฑิตยสถาน แบ่งภาคกลางประกอบไปด้วย 7 จังหวัดอย่างเป็นทางการ

การจัดแบ่งภูมิภาคตามคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ แบ่งภาคกลางประกอบด้วย 9 จังหวัด ได้แก่

การจัดแบ่งภูมิภาคตามระบบ 4 ภาค (เหนือ กลาง อีสาน ใต้) อย่างไม่เป็นทางการ ซึ่งรวมภาคตะวันตกและภาคตะวันออกเข้ามา แบ่งภาคตะวันออกประกอบด้วย 26 จังหวัด ได้แก่

ประชากรศาสตร์

ประชากรศาสตร์

สถิติประชากร

อันดับ	จังหวัด	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2558)^[4]	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2557)^[5]	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2556)^[6]	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2555) ^[7]	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2554) ^[8]	จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2553) ^[9]
1	กรุงเทพมหานคร	5,696,409	5,692,284	5,686,252	5,673,560	5,674,843	5,701,394
2	สมุทรปราการ	1,279,310	1,261,530	1,241,610	1,223,302	1,209,405	1,185,180
3	นนทบุรี	1,193,711	1,173,870	1,156,271	1,141,673	1,122,627	1,101,743
4	ปทุมธานี	1,094,249	1,074,058	1,053,158	1,033,837	1,010,898	985,643
5	นครสวรรค์	1,071,942	1072,756	1,073,142	1,073,347	1,071,686	1,073,495
6	เพชรบูรณ์	996,986	995,807	994,397	993,702	990,807	996,031
7	นครปฐม	899,342	891,071	882,184	874,616	866,064	860,246
8	พิษณุโลก	863,404	858,988	856,376	854,372	851,357	849,692
9	สุพรรณบุรี	849,699	849,053	848,066	847,308	845,053	845,850
10	พระนครศรีอยุธยา	808,360	803,599	797,970	793,509	787,653	782,096
11	ลพบุรี	758,655	758,406	757,970	758,059	756,127	755,854
12	กำแพงเพชร	730,158	729,522	728,631	727,555	726,009	727,093
13	สระบุรี	637,673	633,460	629,261	625,689	620,454	617,384
14	สุโขทัย	601,712	602,460	602,713	602,601	601,504	608,820
15	พิจิตร	545,957	547,543	548,855	549,395	549,688	552,690
16	สมุทรสาคร	545,454	531,887	519,457	508,812	499,098	491,887
17	ชัยนาท	331,655	332,283	332,769	333,172	333,256	334,934
18	อุทัยธานี	330,906	330,179	329,536	328,950	328,034	327,959
19	อ่างทอง	283,173	283,568	283,732	283,882	284,061	284,970
20	นครนายก	258,577	257,300	256,085	255,174	253,831	252,734
21	สิงห์บุรี	211,426	212,158	212,690	213,216	213,587	214,661
22	สมุทรสงคราม	194,376	194,189	194,116	194,042	194,086	194,057
—	รวม	20,183,134	20,085,971	19,985,241	19,889,773	19,790,128	19,744,413